De Mottenberg, Zuiderscheepshelling Groningen

Scheepswerf de Mottenberg (Zuiderscheepshelling) Groningen.

Dit schilderij geeft een beeld van een stukje scheepsbouw en -reparatie van ruim een eeuw geleden. Links een galjoot en rechts een binnenvaartschip.

In 1875 toen HW Mesdag, dit schilderij schilderde, heette het hele buurtje rond de huidige Museumstraat en de Ganzevoortsingel, van Zuiderkuipen tot waar de Drentse A de verdedigingsgracht kruist: De Mottenberg. Ik las ergens, dat de naam kwam vanwege de stank en de vervuiling, de mottigheid. Maar dankzij een reactie in 2018 van Jean V uit Maastricht (zie hieronder), dat de naam Mottenberg verwijst naar de Motte (verhoging, aardenwal als onderdeel van de verdedigingswerken) en het is dus veel logischer, dat het daarom Mottenberg heet. 

Op het schilderij is het hartje winter, het vriest dat het kraakt. Één schip ligt in een botenhuis, de andere op de helling. Het bevroren water op het schilderij is de A. Hetzelfde water aan waar HW en zijn broer Taco op zijn gegroeid. Zijn ouderlijk huis stond aan het Hoge der A, de voormalige scheepswerf aan de Kleine der A. 

Zoals zichtbaar op dit detail van het schilderij, stonden de kleine huisjes dicht op elkaar. Men had toen heel grote gezinnen en de armoe was groot. Hier heerste veel ziektes zoals lijders aan pokken, roodvonk, tyfus en mazelen. De stad wist niet zo goed wat ze ermee aan moest. De nieuwe Besmettelijke Ziektewet vereiste dat de mensen moesten worden geïsoleerd van de rest van de bevolking. Daartoe werden er enkele barakken gebouwd op de plek waar ooit de scheepswerf en later het Groninger Museum kwam. Waarin nu Academie Minerva gevestigd zit. 

Door de Tyfusepidemie in 1817 werd er besloten om het Noodziekenhuis, die sinds 1803 in het West-Indisch Huis, aan de Munnekeholm zat, een permanent ziekenhuis te maken. Het Stads Armen-Ziekenhuis werd gehuisvest in de Schuitemakersstraat en bood ruimte aan 25 tot 30 patiënten. Dit is een voorloper van het UMCG (geschiedenis van het UMCG). 

Verder heeft het schilderij de Mottenberg prachtige details zoals het kind en de vrouw, die de afwas (of kledingwas) doet in de schuddelbak. Een schuddelbak is een bak waarin men de afwas aan de reling van een schip deed. Vroeger leefden de Groninger schippers met hun gezin aan boord van het schip en hadden geen huis aan de wal. Als je dan met je schip naar de scheepswerf moest voor herstelwerkzaamheden, dan ging het leven aan boord dus gewoon door. En dat zie je op dit schilderij zo goed. 

Scheepstimmermannen aan het werk. HW Mesdag schilderde diverse details zoals een vrouw die met een ketel loopt. De man die een pijp rookt en een man die timmert aan het schip.

Mooi hoe in de kou, dit warme vuurtje brand en hoe die warmte ook zichtbaar is. De ketel is gevuld met eten voor de mensen die allemaal aan het werk zijn.  

Zo'n leuk detail met het hondje op de reling. Op het watertonnetje staat 'Hoop op zegen'. Ieder schip had vroeger een tonnetje met schoon drinkwater aan boord. 

Het voormalig Groninger Museum (nu Academie Minerva)

foto van november 2015

In 1894 werd op de plek waar ooit de scheepswerf de Zuiderscheepshelling (Mottenberg) was, het Groninger Museum gebouwd. Toen Taco Mesdag, de broer van H.W Mesdag overleed heeft de vrouw van Taco een deel van hun verzameling geschonken aan het Groninger Museum. In het gebouw aan de Museumstraat waren toen 2 Mesdagzalen ingericht vanaf 1903. Daar kwam ook de Mottenberg van HW Mesdag te hangen. Mooi hoe een schilderij van dezelfde plek op de plek kwam te hangen waar nu een prachtig museumgebouw was verrezen. Op deze website (stukje leestafel) is te zien hoe die zalen er vroeger in het Groninger Museum eruit zagen.  

De Haagse School nam sterk in populariteit af, in de jaren vijftig van de vorige eeuw, en dit resulteerde in een geleidelijke en geluidloze verdwijning van de zalen. Met grote regelmaat verlaten de werken het depot nog wel eens, zowel voor een kleine presentatie in het huidige Groninger Museum als in tentoonstellingen elders in het land. En zo kwam het dat de Mottenberg en nog een paar werken, in het Noordelijk Scheepvaartmuseum tentoon werden gesteld in de tentoonstelling 'Mesdag, Mesdag, Israëls en de Schildersbuurt' die nog tot en met 28 februari 2016 te zien is.

Bronnen: Noordelijk Scheepvaartmuseum

Groninger Museum

UMCG

Boek: "Schippers van de zee" - Hylke Speerstra