De Joodse Slaaf

Het boek speelt zich af in de 18e eeuw, maar als de hoofdpersoon in het boek zich op een gegeven moment bekeerd en een Joodse naam aan neemt, dan ga je je toch afvragen of het een persoon is, die echt heeft bestaan. Later las ik in het boek, dat de schrijver Kwodwo heeft gebaseerd op de Joodse slaaf Eliëzer door onderzoekster Lydia Hagpoort op het spoor gekomen op een Joodse begraafplaats in Nederland. En dat blijkt zo te zijn; op de dodenakker Beth Haim in Ouderkerk aan de Amstel. Daar ligt Elieser, als enige Afrikaan in een niet anoniem graf. En dat graf is van een eeuw eerder, dan waarin het boek zich afspeelt. En dat verbaasde mij nog meer, want slavernij bestond toch niet in Nederland zelf in die tijd? Toch alleen in de koloniën? En toen herinnerde ik mij dit schilderij van het Rijksmuseum  eind 17e eeuw. Een gekleurde bediende, want dan lijkt mevrouw zo rijk en dan lijkt ze nog witter. Een walgelijke manier van denken, zo kijken we er nu tegen aan. Toen had het prestige en egard.

De Portugese Joden trokken in de 16e eeuw naar ons land vanwege de godsdienstvrijheid hier en ontvluchte de inquisitie daar. In Portugal was het gebruikelijk om slaven te hebben, dus namen de Portugese joden de slaven gewoon mee. Waarschijnlijk werd de slavernij gedoogd, Best merkwaardig, maar misschien dacht men, als je er niet over schrijft, dan is het er niet. Gemengde huwelijken vonden toen ook plaats, al werd het het ene jaar wel toe gestaan en het andere jaar niet. En net zoals in het boek dat Kwodwo/Eliëzer zich bekeerd tot het Jodendom, gebeurde dat hier dus ook en best vaak.

Ook was het wisselend over slaven binnen de omheining mochten liggen of net zoals mulatten onwaardig werden geacht en buiten de omheining begraven werden. Op 27 maart 1629 wordt Elieser niet op een aparte plek ter aarde besteld, maar ligt hij op een A-locatie. Hij heeft een eersterangsplaats gekregen, midden tussen de Portugese Joden. Op de grafsteen staat "Sepultura do bom servo Elieser" wat betekent: "Het graf van de goede dienaar Elieser" Helaas is Lydia Hagpoort niet veel meer over Elieser te weten gekomen. In het register staat bij zijn naam "Moreno qua foi de Paulo de Pina" dat betekent: "De donkere, die van Paulo de Pina was." Paulo de Pina was een welgestelde koopman en dichter en hij was één van de oprichters van de Joodse begraafplaats. Voor meer info: *klik*.

Tegenwoordig staat er bij de begraafplaats een monument en is het pad genoemd naar Elieser. Tevens gaat er een discussie op of  Elieser wel/geen slaaf was. Zie dit artikel in de Elsevier.Best begrijpelijk want het woord 'servo' betekent dienaar, dus Elieser was geen slaaf. Maar je kan mij niet vertellen, dat hij niet als slaaf uit Afrika is weg gehaald of op een andere manier van zijn vrijheid is beroofd. Al vind ik het fijn te weten, dat hij mogelijk een goed leven heeft gehad. Maar hoe moet het wel niet voor hem geweest zijn. Als ik al de ervaringen hoor van de eerste Surinamers in Nederland in de jaren '50 van de vorige eeuw. Dat ze alleen maar blanke mensen zagen en nooit iemand van hun eigen kleur. Nooit met iemand je eigen taal kunnen spreken? Terwijl dat ook een deel van je identiteit is. Hoe moet dat dan niet voor Elieser geweest zijn. Raakten mensen hem aan om te voelen hoe zijn huid was, of hij afgaf? Ik weet nog, hoe gek ik dat als kind vond, wat mijn Surinaamse tante (aangetrouwd) in Oostenrijk mee maakte, toen ze op bezoek was bij haar schoonzus (mijn oma), die daar een paar jaar heeft gewoond. Mijn tante was een bezienswaardigheid. En iedereen raakte haar ongevraagd aan. Men zat aan haar huid of haar. 😱. Mogelijk heeft Elieser, dit ook mee gemaakt in het Nederland van toen.

Terug naar het boek. Het is een mooi verhaal en ik denk geschikt vanaf een jaar of 14 om te lezen. De Joodse koopman Salvino beschrijft de verschrikkingen van de slavenhandel. Hij is verbijsterd. Zal hij een einde kunnen maken aan de mensonterende praktijken? Of blijken winstbejag en welvaart in de Gouden Eeuw meer waard te zijn, dan het bestaan van de slaven? Salvino reist naar Ghana, waar de gruwelijke slavernij begint. Gezinnen die uit elkaar gerukt worden. De walgelijke reis op de oceaan en hoe het ruim stinkt. Hoe verschrikkelijk dit wel niet moet zijn geweest is niet voor te stellen. Hij reist door Suriname en gaat naar Curaçao dit alles voor een goed beeld van de slavernij en hij houdt een verslag bij. Curaçao is het eiland waar alle schepen eerst aanmeren voor de slavenhandel verder gaat naar Suriname en de rest van Zuid Amerika. Wat gebeurd er met alle aantekeningen als Salvino terug komt in Nederland? Maar vooral vraag je je af, zal ooit iemand in het echt in die tijd of een eeuw later ook zoiets geobserveerd hebben en een halt hebben toe willen roepen?

In Canada, Amerika en in het Verenigd Koninkrijk gaan er al geluiden op om de slavernij af te schaffen. Vanaf 1787 is de term Abolitionisme, in het boek wordt een andere term genoemd, maar ik kan het woord niet meer vinden.
Als in het begin van het boek wordt beschreven hoe Kwodwo's dorp overvallen wordt en later zijn tocht door het oerwoud. En hoe hij bij de kust van Ghana wordt vast gehouden. Dat stukje komt me zwaar bekend voor, als of ik dat al eens eerder gelezen heb.  Misschien lijkt het op een stukje uit een ander boek, dat ik over de slavernij heb gelezen. Verder was het boek zo totaal anders.

Bronnen:

- het boek 

- wikipedia
- reformatorisch Dagblad
- Elsevier
- Historisch Amstelland
(allemaal gelinkt in het verhaal)